نگاهی به فیلم های روز چهارم جشنواره فیلم فجر | از تعصب تا عدالت
عصرسینما؛ رضا صائمی : سهم روز چهارم جشنواره سی و نهم فیلم فجر دو فیلم «زالاوا» و «مصلحت» بود که در ادامه به آن دو نگاهی می اندازیم.
*«زالاوا»؛ علیه تعصب
امیری در نخستین تجربه فیلمسازی خود به سراغ سوژه ای رفته که یک سرش به ژانر وحشت و دلهره می رسد و یک سرش به فیلم مردم نگارانه که قصدش نقد بر تعصب و سنت های کورکورانه درباره جن و تاثیرات آن است.
ربط این دو موجب می شود دلهره ای که در طول قصه شکل می گیرد حاصل یک باور و اعتقاد است، نه از جنس ترس های فانتزی و خیالی و مبتنی بر تکنیک. به همین دلیل دلهره برآمد از آن یک ترس برساخته ای و جعلی نیست؛ بلکه ریشه در واقعیت دارد و اتفاقا آنچه ترسناک تر است همین جهل و تعصب های کور است که حاصلش قربانی شدن انسان و زندگی اوست.
«زالاوا» روستایی است که اهالی آن ادعا می کنند که جن به روستایشان زده و از استوار(نوید پورفرج) می خواهند برای بررسی مسئله عازم منطقه شود.
او در این بازدید با آمردان که جن گیر مورد وثوق اهالی روستاست روبرو و در ادامه دچار جدل می شود و او را به عنوان کلاهبردار دستگیر می کند که با مخالفت و اعتراض مردم روستا مواجه می شود. اعتراضی که کانون اصلی مناقشه است. جایی که استوار نه به مقابله جن، بلکه به مبارزه به باورهای غلط درباره جن می پردازد.
فیلم در یک سوم ابتدایی که قرار است به بسط و معرفی درام و شخصیت ها بپردازد کند پیش می رود اما در نیمه با گره های مواجه می شویم که قصه را روی ریل خود قرار داده و هر چه به پایان فیلم می رسیم ریتم و التهاب و جذابیت آن بیشتر می شود.
فیلمی که می توان آن را از حیث پرداختن به برخی باورهای غلط و آسیب های ناشی از آن به فیلم «عروس آتش» خسرو سینایی نزدیک می کند. «عروس آتش» به تعصبات عشیره ای درباره ازدواج می پردازد و «زالاوا» به تعصبات اعتقادی درباره جن دست می زند.
در« واقع هسته مرکزی و معنایی فیلم نقد تعصب است که عقبه آن به درازنای تاریخ است. فیلم بدون اینکه وارد نشانه شناسی های گل درشت و مستقیم درباره تاویل های تلویحی مضمون خود شود، در دل قصه ای که روایت می کند آن را نهادینه کرده و در زیر متن و لایه های درونی درام صورت بندی می کند.
فیلم نه از جلوه های ویژه پر جلوه و رنگ و لعاب دار و نه از تکنیک های تصویربرداری عجیب و غریب برای خلق ترس یا احساس دلهره استفاده می کند، بلکه دلهره از دل خود متن می آید. از درون باورها و خرافه های که درباره جن و جن زدگی وجود دارد و می تواند به استحاله و اضمحلال انسان و زندگی اش منجر شود.
چنانکه در فیلم شاهدیم اهالی روستا به دلیل اعتقاد به حلول جن در یک شخص او را با تفنگ زخمی می کنند تا جن از او محل زندگی آنها خارج شود. گاهی این شلیک ها سهوا به مرگ انسانی منجر می شود که در اینجا مرگ خانم دکتر مصداقی از این معناست. مرگی که روایتی از همه مرگ ها در طول تاریخ است که محصول جهل و تعصب و باورهای غلط و کور است.
*«مصلحت»؛ داعیه عدالت ( فیلم فجر )
فیلمی که در ابتدا عنوانش «مصلحت نظام» بود، اما با مخالفت وزارت ارشاد به «مصلحت» کوتاه شد.
فیلم قصه یک قاضی روحانی است که فرزندش در درگیری گروهای سیاسی در اوایل انقلاب، یکی از نیروهای ضدانقلابی را می کشد و به قتل می رساند، اما موقعیت و جایگاه حساس پدرش باعث می شود اطرافیان بنا به مصلحت اندیشی عدالت را قربانی اعتبار سیاسی پدر کرده و پرونده را مختومه کنند. نیروهای افراطی و تندرویی که مصلحت اندیشی را مصداق انقلابی گری می دانستند.
در نهایت وقتی پدر روحانی متوجه گناهکار بودن فرزندش و پنهان کاری های اطرافیانش به خاطر حفظ موقعیت و آبروی او می شود شخصا وارد بازی شده و با دادگاهی کردن نیروهایی افراطی که به خلع سلاح یکی از روحانیون نزدیک به خودش هم منجر می شود، بر اجرای عدالت که مصداق آن در ایجا قصاص و اعدام پسرش است تاکید می کند و معتقد است مصلحت نظام همان عدالت و عدالت طلبی است.
مادر مقتول هم پای چوبه دار به واسطه اعتمادی که به این قاضی روحانی پیدا می کند قاتل را بخشیده و قصه به پایان می رسد.
فیلم تلاش می کند با نقد نیروهای خودی اما افراطی و تندرو از نیروهای انقلابی معتدل و عدالت طلب دفاع کرده و با تمایز بخشی بین آنها مرز باریک حق و باطل در انقلابی گری و عدالت طلبی را به نمایش بگذارد.
فیلم‌نامه «مصلحت» را رضا زهتابچیان نوشته است که دو سال پیش فیلم «دیدن این فیلم جرم است» را در جشنواره داشت.
حسین دارابی پیش از این با کارگردانی آثار کوتاهی مانند علمک، دایو، مادربزرگ، سفره شناخته می شد و حالا نخستین فیلم بلند خود را کارگردانی کرده است.
فیلم یک نقطه قوت دارد بازی خوب وحید زهیابی. فیلمی که تلاش می کند عدالت را با عینک سیاست نبیند، اما سیاست از پشت قاب آن پیداست.
مطالب مشابه:
روز شمار جشنواره سی و نهم / روز اول؛ دو عاشقانه متفاوت
